Έκθεση ζωγραφικής στον Κυνήδαρο

Τα παρακάτω κείμενα διαβάστηκαν στην εκδήλωση "Έκθεση ζωγραφικής" από την Κατερίνα Αλέξανδρου Κλουβάτου. 

Η εκδήλωση έγινε το καλοκαίρι 2013 στον Κυνήδαρο σε συνεργασία των πολιτιστικών συλλόγων του χωριού και του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων του Δημοτικού σχολείου Κυνιδάρου.

Το παιδικό σχέδιο

Στα τέλη του 19^ου αιώνα ξεκίνησαν στην Ευρώπη οι έρευνες σχετικά με το παιδικό σχέδιο. Από τότε έχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες, έχουν γραφτεί πολλά άρθρα, μελέτες και βιβλία για το παιδικό σχέδιο και την παιδική ζωγραφική σε όλο τον κόσμο. Από τα τέλη του 20^ου αι. και εξής το παιδικό σχέδιο έχει γίνει αντικείμενο μελέτης της ψυχιατρικής, της αισθητικής και της κοινωνιολογίας.

Το σχέδιο στο παιδί εξελίσσεται συγχρόνως με τη γλώσσα και τη γραφή. Στην εξέλιξή του το παιδικό εικαστικό έργο διανύει ορισμένα χαρακτηριστικά στάδια, τα οποία προσπάθησαν να προσδιορίσουν πολλοί ερευνητές. Οι απόψεις τους ποικίλουν όσον αφορά τον αριθμό των σταδίων ή τα όρια της ηλικίας κατά τα οποία αρχίζει ή τελειώνει το κάθε στάδιο.

Οι περισσότεροι όμως συμφωνούν ότι τα στάδια εικαστικής εξέλιξης του παιδιού αρχίζουν με το μουτζούρωμα, όταν μπορέσει να πατήσει καλά στα πόδια του και να κρατήσει το μολύβι στο χέρι του. Τότε λοιπόν αρχίζει να τραβάει γραμμές πάνω στο χαρτί και το πρώτο αποτύπωμα που αφήνει είναι κλειστές ωοειδής γραμμές, που κάνει το παιδί χωρίς να σηκώνει το χέρι του (δηλαδή το μουτζούρωμα) και γίνεται από την ηλικία των 1 ½ έως 2 ½ χρόνων περίπου. Ξεκινάει σαν πέρα δώθε παλινδρομική κίνηση για να εξελιχθεί σε περιστροφική που γίνεται από δεξιά προς τα αριστερά και από την περιφέρεια προς το κέντρο.

 Το παιδί στην αρχή μουτζουρώνει γιατί το ευχαριστεί αυτή η κινησιακή δραστηριότητα. Όταν όμως αργότερα καταλάβει ότι αφήνει κάποιο ίχνος, ξαναρχίζει πειραματικά για να έχει κάποιο αποτέλεσμα και ιδιαίτερα τη χαρά της δημιουργικής παρέμβασης. Έτσι αρχίζει πια συνειδητά ‘να γράφει’. Αυτή είναι μια πολύ σπουδαία στιγμή στη ζωή του. Το παιδί με το μουτζούρωμα εκδηλώνει την περιέργειά του για καταγραφή της κίνησης καθώς και τη χαρά ή την οργή του. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι το μουτζούρωμα είναι μια προβολή του σώματος, που εκφράζεται και εκδηλώνεται με την κίνηση και διαθέτει μία δυναμική αξία, ενώ άλλοι θεωρούν το μουτζούρωμα ως πηγή κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας που περιέχει την επιβεβαίωση της ύπαρξής μας. Κατά το στάδιο αυτό τα παιδιά προσπαθούν να μιμηθούν τη γραφή των ενηλίκων.

Μετά την ηλικία των 3 – 4 χρόνων μπορούμε να αναγνωρίσουμε αμυδρά, κάποια σχέση μεταξύ του αντικειμένου του οποίου το παιδί θέλει να αναπαραστήσει και του σχεδίου με το οποίο το αποδίδει. Όμως τα παιδιά αυτής της ηλικίας δεν είναι ικανά να ονομάσουν από πριν εκείνο που θα σχεδιάσουν. Δηλαδή, πρώτα θα φτιάξουν το σχέδιο και μετά θα το συνδέσουν με τον κόσμο. Ξεκινώντας το σχολείο όμως, μπορούν πια να ανακοινώσουν από πριν τι σκοπεύουν να σχεδιάσουν. Σε αυτή περίπου την ηλικία εμφανίζεται το παιδικό σχέδιο.

Ένα από τα πρώτα σχέδια που το παιδί ζωγραφίζει είναι ο άνθρωπος που έχει ένα κύκλο για κεφάλι και δύο γραμμές για χέρια ή πόδια. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται στο στάδιο αυτό δεν ανταποκρίνονται πάντα στην πραγματικότητα. Γύρω στην ηλικία των 5 – 6 χρόνων το κάθε παιδί σχεδιάζει αρκετά καθαρά το δικό του άνθρωπο και επιμένει (πάντοτε) στην ίδια φιγούρα. Ο ‘άνθρωπος’ αυτός δεν είναι ίδιος σε όλα τα παιδιά, αλλά υπάρχει ποικιλία. Σε αυτή περίπου την ηλικία το παιδί σχηματίζει το τετράγωνο σχήμα και γενικότερα είναι δυνατόν να σχεδιάσει απλά σχήματα για να αποδώσει αντικείμενα πιο σύνθετα ( π.χ. τρένα, ζώα κλπ.)

Σημαντικές αλλαγές παρατηρούνται στα σχέδια των παιδιών ηλικίας 7-9 χρόνων. Τα σχέδια αυτά όχι μόνο έχουν αρχίσει να δείχνουν πιο πολύπλοκες σκηνές και γεγονότα αλλά και τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται είναι πολύ πιο ρεαλιστικά. Τα παιδιά αποκτούν μεγαλύτερη επιδεξιότητα στη σύνθεση του σχεδίου και την μείξη των χρωμάτων. Συχνά, καθορίζουν το χώρο τους χρησιμοποιώντας χρωματιστές γραμμές στα τοπία, οι οποίες οριοθετούν τον ουρανό και τη γη. Πάνω στη γραμμή της γης ακουμπούν σε παράταξη τον άνθρωπο και τα αντικείμενα.

Γύρω στα 9 – 12 έτη η ανθρώπινη μορφή και τα αντικείμενα γίνονται πιο λεπτομερή. Πχ οι άνθρωποι ζωγραφίζονται με ρούχα και διακρίνονται τα δύο φύλα. Το φόντο δεν είναι πια κενό, αλλά γεμίζει. Πχ σε ένα σχέδιο ο ουρανός συναντά τη γη. Παράλληλα εμφανίζεται το διακοσμητικό σχέδιο. Τα έργα έχουν μεγαλύτερη σχέση με τη φύση και  πλησιάζουν περισσότερο στην πραγματικότητα.

Σε ηλικία 10-11 χρονών έχουν την ικανότητα να ποικίλουν το πάχος της γραμμής , τη σκιά, την ανάμειξη των χρωμάτων, με τέτοιο τρόπο ώστε να καταφέρουν να αποδώσουν καλύτερα αυτό που θέλουν. Έχοντας πλέον κατακτήσει αρκετά τα μέσα με τα οποία μπορούν να ζωγραφίσουν, αρχίζουν να πειραματίζονται.

Μέχρι περίπου τα 12 έτη έχουν αρχίσει να σχεδιάζουν τα αντικείμενα με δύο κυρίως τρόπους:

α) την εμπέδωση ή περιστροφική προβολή, δηλαδή όλα τα πράγματα είναι σχεδιασμένα σα να τα βλέπουμε από ψηλά πεσμένα κάτω ή ακόμα και γύρω από ένα κεντρικό σημείο

β) τη διαφάνεια, δηλαδή ζωγραφίζουν το εξωτερικό ενός  αντικειμένου και ταυτόχρονα το εσωτερικό του. Πχ σχεδιάζουν το εξωτερικό ενός σπιτιού και απεικονίζουν συγχρόνως τα δωμάτια, τα έπιπλα και τους ανθρώπους που είναι μέσα.

Σ αυτό το στάδιο διαλέγουν την ή τις ιδιότητες (ή λεπτομέρειες) του αντικειμένου που τους ταιριάζει και τις ζωγραφίζουν προσπαθώντας να μας το περιγράψουν καλύτερα.

Η ανθρώπινη μορφή στο έργο των παιδιών

Γενικότερα, τα παιδιά μέσα από τα σχέδιά τους εκφράζουν το συναισθηματικό τους κόσμο και την ψυχολογική διάθεση στην οποία βρίσκονται την ώρα που ζωγραφίζουν.

Η ανθρώπινη μορφή έχει κυρίαρχη θέση στο έργο των παιδιών. Το σχέδιο του ανθρώπου που ζωγραφίζει το εκάστοτε παιδί έχει δυναμική σημασία, η οποία προέρχεται από το ενδιαφέρον που δείχνει για το ίδιο του το σώμα. Είναι σύνθεση των συναισθηματικών εμπειριών του και κάθε φορά που ζωγραφίζει επιλέγει υποσυνείδητα αυτή που θα έρθει στην επιφάνεια και θα εκφραστεί με το σχέδιο.

Η ανθρώπινη φιγούρα έχει κυρίαρχο ρόλο στην παιδική ζωγραφική και γι αυτό υπονοείται στα περισσότερα στοιχεία του έργου. Για παράδειγμα, ο ήλιος συχνά αποδίδεται με ανθρώπινα χαρακτηριστικά και ανάλογα με την ψυχολογική κατάσταση του παιδιού αποκτά χαρούμενη ή λυπημένη έκφραση.

Εκτός όμως από τον ήλιο και άλλα στοιχεία του έργου, έμψυχα ή άψυχα, μπορεί να έχουν ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά όπως ζώα, σπίτια, δέντρα, λουλούδια, καράβια αλλά ακόμα και στοιχεία όπως το νέφος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Η ανθρώπινη μορφή στο παιδικό σχέδιο είναι επίσης σημαντική όταν πρόκειται για την απεικόνιση των μελών της οικογένειας. Ο τρόπος με τον οποίο το παιδί θα παρουσιάσει και θα τοποθετήσει τους γονείς και τα αδέλφια του στο χαρτί, αντανακλά τη σχέση του μαζί τους και το πώς αισθάνεται για αυτούς. Για παράδειγμα, όταν κάποιο παιδί ζηλεύει το μικρότερο αδελφάκι του, αυτό αντανακλάται κάποιες φορές στα σχέδιά του με το να το ζωγραφίζει μικρότερο ή άσχημο ή με απλούστερη μορφή.

Στην αντίθετη περίπτωση, δηλαδή όταν το παιδί έχει κάποια προτίμηση σ’ ένα πρόσωπο τοποθετεί τον εαυτό του δίπλα σε αυτό ή είναι δυνατόν το πρόσωπο αυτό να έχει κεντρικότερη θέση στο σχέδιό του και να απεικονίζεται με πιο εντυπωσιακά χρώματα προσδίδοντάς του κατ’ αυτό τον τρόπο ένα συναισθηματικό μέγεθος.

Τέλος, ένα στοιχείο που μαρτυρά τη συναισθηματική και ψυχική κατάσταση του παιδιού είναι τα χρώματα που χρησιμοποιεί και ο τρόπος που τα συνδυάζει. Για παράδειγμα η πολυχρωμία δημιουργεί την αίσθηση χαράς και γιορτής ενώ η επικράτηση των σκούρων τόνων εμφανίζουν τάσεις εσωστρέφειας και απομόνωσης.

                                                              Κατερίνα Τσελέντη, Κατερίνα Κλουβάτου.

Βιβλιογραφία

Κακίση-Παναγοπούλου Λ. (2001). Και όμως ζωγραφίζουν.  Εκδόσεις Δελφοί. Αθήνα